سوی تاریک باور مطلق به کارما Karma - وبلاگ افراگرافیک

به گزارش وبلاگ افراگرافیک، خیلی از ما با مفهوم کارما (Karma) آشنا هستیم یا حداقل چیزهایی درباره اش شنیده ایم. کارما ریشه در فلسفه های شرقی دارد و بیشتر به این ایده اشاره می نماید که هر عملی، دیر یا زود، بازتابی به همراه خواهد داشت. به زبان ساده تر، می گوید: هر چه بکاری، همان را درو می کنی. این ایده اغلب به عنوان یک نیروی مثبت و انگیزه بخش در نظر گرفته می گردد که مردم را تشویق می نماید خوب باشند، درستکاری پیشه نمایند و به دیگران آسیب نرسانند.

اما آیا همیشه این مفهوم به نفع ما کار می نماید؟ نه دقیقاً.

باور به کارما، اگرچه در نگاه اول می تواند آرامش بخش باشد و نوعی عدالت را تداعی کند، اما گاهی اوقات می تواند به یک تیغ دو لبه تبدیل گردد. به عبارت دیگر، همان قدر که ممکن است ما را به سمت کارهای خوب سوق دهد، می تواند از طرف دیگر ما را در یک دایره بسته از احساس گناه، سرزنش، و بی عملی گرفتار کند.

در این مقاله قرار است نگاهی بیندازیم به اثر تاریک کارما و آنالیز کنیم چطور این باور می تواند گاهی ما را محدود کند و به جای اینکه به پیشرفتمان یاری کند، سد راه مان گردد.

کارما و حس قربانی بودن

یکی از اولین مسائلی که ممکن است با باور به کارما به وجود بیاید، این است که فرد به نوعی حس قربانی بودن پیدا کند. تصور کنید فردی با مشکل بزرگی مثل بیماری، ورشکستگی مالی یا از دست دادن شغلش روبه رو می گردد. اگر او به شدت به کارما اعتقاد داشته باشد، ممکن است نتیجه بگیرد که این مشکل به خاطر اشتباهات گذشته اش-چه در این زندگی و چه در زندگی های قبلی-اتفاق افتاده است.

این طرز فکر می تواند حس کنترل روی شرایط را از فرد بگیرد. به جای اینکه بپرسد چطور می توانم این شرایط را بهتر کنم؟ ممکن است به این نتیجه برسد که این سرنوشت من است و هیچ کاری از دستم برنمی آید.

اینجاست که یک مفهوم مثبت، مثل مسئولیت پذیری (Accountability)، می تواند جای خود را به نوعی انفعال (Passivity) بدهد. وقتی فرد فکر کند همه چیز از قبل معین شده است و نتایج اعمالش خارج از کنترل او هستند، انگیزه اش برای کوشش کمتر می گردد.

خودسرزنشی و احساس گناه

یکی دیگر از اثرات منفی باور به کارما، ایجاد حس گناه و سرزنش دائمی است. این احساس می تواند آن قدر شدید گردد که فرد حتی برای اتفاقاتی که هیچ کنترلی روی آن ها نداشته است، خود را مقصر بداند.

برای مثال، فرض کنید فردی دچار حادثه ای می گردد یا بیماری سختی می گیرد. اگر به کارما باور داشته باشد، ممکن است با خودش بگوید: این حتماً نتیجه اشتباهات من است. من مستحق این درد و رنج هستم. این نوع طرز فکر نه تنها از لحاظ روانی فشار زیادی ایجاد می نماید، بلکه می تواند روند بهبودی فرد را هم تحت تأثیر قرار دهد.

این احساس گناه گاهی به چیزی تبدیل می گردد که روان شناسان به آن خودآزاری ذهنی (Mental Self-Punishment) می گویند. فرد مدام خودش را سرزنش می نماید و احساس می نماید باید برای جبران اشتباهاتش، درد و رنج بیشتری را تحمل کند.

توجیه بی عدالتی های اجتماعی

یکی دیگر از چالش هایی که باور به کارما ایجاد می نماید، توجیه نابرابری های اجتماعی (Social Inequality) است. تصور کنید کسی در فقر شدید زندگی می نماید یا قربانی ظلم و ستم شده است. افرادی که به کارما اعتقاد عمیقی دارند، ممکن است به این نتیجه برسند که این شرایط نتیجه اعمال گذشته آن فرد است و او به نوعی مستحق این شرایط است.

مشکل این طرز فکر این است که باعث می گردد مردم نسبت به مسائل اجتماعی بی تفاوت شوند. به جای اینکه در پی راهکار باشند یا برای یاری به دیگران قدمی بردارند، ممکن است از زیر بار مسئولیت شانه خالی نمایند و بگویند: این سرنوشت آن هاست و ما نباید در آن دخالت کنیم.

این نوع دیدگاه می تواند به نابرابری بیشتر و حتی بی عدالتی ساختاری (Structural Injustice) دامن بزند. جامعه ای که بر اساس چنین باورهایی شکل بگیرد، ممکن است انگیزه لازم برای اصلاح مسائل اجتماعی و یاری به قشرهای آسیب پذیر را از دست بدهد.

کاهش انگیزه برای پیشرفت

باور به اینکه سرنوشت ما قبلاً معین شده است، می تواند انگیزه ما را برای تغییر شرایط کاهش دهد. اگر فردی فکر کند که نتایج فعلی زندگی اش تنها به خاطر اعمال گذشته اش است، ممکن است به این نتیجه برسد که کوشش کردن فایده ای ندارد.

به عنوان مثال، فردی که در کسب وکار خود شکست خورده است، ممکن است به جای تحلیل اشتباهات و کوشش برای آغاز دوباره، تسلیم گردد و بگوید: این کارما بود و دیگر کاری از دستم برنمی آید.

این طرز فکر می تواند به نوعی بی ارادگی (Learned Helplessness) منجر گردد که در آن فرد احساس می نماید هر کوششی بی فایده است و هیچ کنترلی بر زندگی اش ندارد. در نتیجه، نوآوری (Innovation) و خلاقیت (Creativity) کاهش پیدا می نماید و افراد به جای اینکه در پی فرصت های نو باشند، در گذشته گیر می نمایند.

پناه بردن به راهکار های غیرعلمی

یکی دیگر از اثرات تاریک کارما این است که بعضی افراد به جای جستجوی راهکار های علمی و عملی، به سمت روش های معنوی یا جادویی می روند. برای مثال، ممکن است ساعت ها وقت و پول را صرف کارهایی برای خنثی کردن کارمای بد خود نمایند.

این وابستگی به راهکار های غیرعلمی (Superstitious Solutions) نه تنها باعث اتلاف منابع می گردد، بلکه فرد را از مواجهه با مسائل واقعی و پیدا کردن راهکار های منطقی بازمی دارد.

کارما به عنوان یک ایده فلسفی، می تواند الهام بخش رفتارهای مثبت و اخلاق مدارانه باشد، اما در عین حال، جنبه های تاریک و محدودنماینده ای هم دارد که نمی توان نادیده گرفت. اگر این باور به شکلی افراطی پذیرفته گردد، ممکن است افراد را به سمت انفعال، خودسرزنشی، توجیه بی عدالتی های اجتماعی، و کاهش انگیزه برای پیشرفت سوق دهد.

در دنیای امروز که به شدت به رشد فردی (Personal Growth)، مسئولیت پذیری، و حل مسائل اجتماعی وابسته است، ضروری است که با دیدی انتقادی به مفاهیمی مانند کارما نگاه کنیم.

در نهایت، شاید بهتر باشد به جای اینکه کارما را به عنوان یک حقیقت مطلق بپذیریم، آن را به عنوان ابزاری برای ایجاد تعادل در زندگی در نظر بگیریم-ابزاری که به ما یادآوری می نماید اعمال ما مهم هستند، اما در عین حال، آینده ما همیشه در دستان خودمان است.